Resûl-i Ekrem"in, Allah"ın hoşlanmadığı ameller olarak dedikodu, gereksiz çok soru sorma ve malı israf etmeyi sayması,36 bu üç maddeden ikisinin ise konuşma ile ilgili olması dikkat çekicidir. İnsanların çoğu tarafından bir sakınca görülmeyen niteliksiz ve faydasız konuşmalar, sanıldığının aksine ciddi bir hata ve sorumluluk sebebidir.37
Nitekim Peygamberimizin en yakın çevresini oluşturan sahâbe de ona bu tür lüzumsuz sorular sormaktan menedilmiştir.38 Geçmiş ümmetlerden bazıları kendilerine hiçbir fayda sağlamayacak konuları merak edip sorular sorarak peygamberlerini sıkıştırdıkları ve bu soruların cevabını kabullenemedikleri için inkâra sürüklenmişlerdir.39 Haccın her yıl farz olup olmadığı sorusuna karşılık Nebî (sav), “Hayır. Eğer evet deseydim her yıl (haccetmeniz) gerekecekti.” buyurmuş ve bu olay üzerine, “Ey iman edenler! Size açıklandığı takdirde, sizi üzecek olan şeylere dair soru sormayın...” 40 âyeti nâzil olmuştu.41 Sorumluluk mevkiinde olanlar —söylediklerinin yol açacağı etki ve sonuçların daha büyük olması sebebiyle— konuşurken son derece dikkatli olmalıdırlar. Nitekim etbau"t-tâbiîn döneminin meşhur hadis hafızı ve fakihi Abdurrahman b. Mehdî, “Kişi, duyduğu bazı şeyleri gizlemedikçe kendisine uyulan bir lider olamaz.” demiştir.42
Güzel ve nitelikli konuşmak ancak sağlam ve doğru bilgi sahibi olmakla mümkün olabilir. İnsanların sadece kendi bilgi ve birikimleri ile yetinip hayatlarını sürdürme, ihtiyaçlarını karşılama ve huzur dolu bir hayat tarzı yakalama çabaları tarih boyunca başarısız olmuştur. Bunun doğal bir sonucu olarak insanlar başkalarının ilgilerine ve bilgilerine muhtaçtırlar. Bilgi edinmenin en meşhur yolu ise dinlemektir. Buna binaen, hadis öğretiminde en çok kabul gören öğrenme metodu da “semâ” yani “hocayı bizzat dinleme”dir. Dinlemeyi ise ancak neyi. nasıl öğrenmesi ve neleri dinlemesi gerektiğini bilerek hareket eden kimseler başarabilir. “Aradım ilmi, kıldım talep/İlim geride kaldı, illâ edeb illâ edeb.” özdeyişi, dinlemeyi anlamlı kılan şeyin onun âdâbı olduğunu veciz bir şekilde dile getirmektedir.
Kur"ân-ı Kerîm olumlu, etkin ve seçici bir dinleme özelliğine sahip olanları, “Sözü dinleyip de onun en güzeline uyanlar var ya, işte onlar Allah"ın hidayete erdirdiği kimselerdir...” 43 âyetiyle över. Dolayısıyla iyi bir dinleme, doğru bir seçim ve bunun sonucu olarak olumlu bir davranış geliştirme, dinimizde ısrarla öngörülür. Duyma, görme ve düşünme yeteneklerinin olumsuz yönde kullanılmaması ise yine Kur"ân-ı Kerîm"in uyarısıdır:
