ikram, cömertlik” gibi anlamları içeren bu sözcük2 Kur"ân-ı Kerîm ve hadislerde de aynı anlamı korumuş,3 bazen de aynı mânâda kullanılan “Orf” sözcüğüyle ifade edilmiştir.4 Bununla birlikte İslâm dininde ma"rûf kelimesinin kapsamı oldukça genişlemiş, Allah"a itaati ve yakınlaşmayı sağlayan, aklın ve dinin güzel kabul ettiği, insanlar tarafından yadırganmayan her türlü söz ve davranış ma"rûf olarak anılmıştır.5 Keza aklı selimin veya dini mübini İslâm"ın çirkin gördüğü, dinen yasaklanan her şeye, ma"rûf kelimesinin zıttı olan “bilinmeyen, sıkıntı veren, hoş görülmeyen” anlamındaki “münker” ismi verilmiştir.6 Hz. Peygamber ile sahâbeden Harmele b. Abdullah arasında geçen diyalog bu tanımın haklılığını ortaya koymaktadır. İlmini artırmak üzere Allah Resûlü"ne gelerek, “Bana ne yapmamı emredersin?” diye soran Harmele"ye Resûlullah, “Ma"rûfu yap ve münkerden sakın.” buyurmuştur. Muhtemelen daha açık bir emir bekleyen Harmele"nin sorusunu tekrarlaması üzerine Hz. Peygamber de cevabını yinelemiş7 ve yaptığı fiiller hakkında insanların nasıl tepkiler verdiğine dikkat etmesini, onların tasvip ettiği şeyleri yapmaya devam ederek, hoş görmediklerinden kaçınmasını söylemiştir.8
Ma"rûf ve münker kelimelerine yüklenen bu geniş anlamlar doğrultusunda “iyiliği tavsiye/teşvik etme ve kötülükten sakındırma/uzaklaştırma” şeklinde tercüme edilen “emir bi"l-ma"rûf ve nehiy ani"l-münker” de çok geniş bir kapsamda düşünülmüştür. Kur"ân-ı Kerîm"de dokuz defa tekrarlanan bu ifadenin herhangi bir söz veya fiille kayıtlanmaması bu fikri desteklemektedir. Dolayısıyla en genel anlamda, “Allah Teâlâ"nın rızasına ve insanların hayrına uygun olan her türlü şeyi teşvik edip, O"nun razı olmayacağı her türlü söz ve fiilden sakındırmak/uzaklaştırmak.” olarak anlaşıldığında, insanlığa bir “uyarıcı” olarak gönderilen9 Hz. Peygamber"in ashâbına söylediği bütün sözlerin, emir ve nehiylerin, tavsiye ve ikazların tamamını “emir bi"l-ma"rûf ve nehiy ani"l-münker” çerçevesinde değerlendirmek mümkündür. Zira Allah Resûlü"ne, hangi ameli işlemesi gerektiği konusunda danışan Harmele, onun ısrarla ma"rûfu yapıp münkerden kaçınmayı tavsiye etmesi üzerine düşündüğünde, aslında bu ikisinin hiçbir şeyi dışarıda bırakmadığını, bir anlamda dinin tamamını kapsadığını fark etmiştir.10
Yüce Allah, Kur"ân-ı Kerîm"de Müslümanlara hitaben, “Siz, insanlar için çıkarılmış en hayırlı ümmetsiniz; iyiliği emreder/teşvik eder, kötülükten alıkoyar/uzaklaştırırsınız ve Allah"a inanırsınız...” buyurmuş,11 başka âyetlerde de iyiliği teşvik ederek kötülükten sakındırmayı müminlerin başlıca özellikleri