hareketleri sona ermiştir. Kölelik İslâm toplumlarında, sadece basit ev hizmetlerini görmekle sınırlı kalmıştır. Kadın köleler, daha ziyade evin hanımına hizmetçi, saraylarda ve zengin konaklarında cariye olarak istihdam edilmiştir. Erkek köleler ise efendisine mesleğinde yardımcı olmak, onun adına ticaret yapmak, çobanlık, işçilik gibi görevler üstlenmişlerdir. Savaş esirleri dışında köle kaynakları tamamen kurutulmuştur. Esirlerin köleleştirilmesi seçeneği ise çoğu zaman uygulanmamıştır. Nitekim başta Irak olmak üzere birçok yerde fetihten sonra hiç kimseye dokunulmayarak bölge halkı zimmî statüsüne geçirilmiş ve toprakları vergi karşılığında kendilerine bırakılmıştır.

Saltanat dönemlerinde Hz. Peygamber"in sünnetinden bazı sapmalar ortaya çıktıysa da İslâm dünyasında kölelik hiçbir zaman câhiliye dönemindeki hâline geri dönmemiştir. Zira Resûl-i Ekrem (sav), köle hakları konusunda son derece önemli adımlar atmıştır. Her fırsatta insanlar arasında takvadan başka üstünlüğün olmadığını vurgulamış, son vasiyetinde müminlere namazın yanı sıra sahip oldukları köle ve cariyelerle ilgili sorumluluklarını hatırlatmıştır.⁴⁴

44 HM27219 İbn Hanbel, VI, 316.

حَدَّثَنَا رَوْحٌ حَدَّثَنَا سَعِيدُ بْنُ أَبِي عَرُوبَةَ عَنْ قَتَادَةَ قَالَ حَدَّثَ سَفِينَةُ مَوْلَى أُمِّ سَلَمَةَ عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ زَوْجِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَنَّهُ كَانَ عَامَّةُ وَصِيَّةِ نَبِيِّ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عِنْدَ مَوْتِهِ الصَّلَاةَ الصَّلَاةَ وَمَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ حَتَّى جَعَلَ نَبِيُّ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يُلَجْلِجُهَا فِي صَدْرِهِ وَمَا يَفِيضُ بِهَا لِسَانُهُ