medeniyete kendine özgü nitelikler taşır. Zaman zaman kültürler ve medeniyetler arası etkileşimin olması kaçınılmaz ise de dini, davası ve iddiası olan her medeniyet, kendi kültür ve sanatına kendi mührünü vurmuş, kendine özgü eserler üretmiştir.
Son din olarak gönderilen İslâm"ın, nüvelerini Medine"de atmaya başladığı medeniyetini oluştururken, sanat adına da özgün ya da İslâm"ın temel özelliklerini yansıtan bir üretim gerçekleştirdiğini rahatlıkla söyleyebiliriz. Bu noktada İslâm, diğer din ve kültürleri taklit eden bir din olmamış, kendine has alternatiflerini ortaya koymuştur. İslâm medeniyeti de Hz. Peygamber"in rehberliğinde kendi kıblesini, kendi mâbedini, kendi ezanını, kendi mimarisini, kendi el sanatlarını, kendi şehirleşmesini oluşturmuştur. İslâm sanatının tüm çeşitlerine bakıldığında, daima tevhid bilinci içerisinde hareket edildiği, şirk ve küfrü çağrıştıracak en küçük unsurlardan dahi uzak durulduğu görülür. İslâm sanatı ve zanaatında daima “amel-i sâlih” niyeti ve gayreti öne çıkar. Sanatkâr, yaptığı her şeyi âdeta, “Allah"ı görüyormuşçasına”, “ihsan” derecesinde bir âhiret yatırımı olarak düşünür. Eserinin, yaşadığı müddetçe, “amel defterinin açık kalmasını sağlayacak bir sadaka-i câriye”42 olması arzusuyla en uygun olan tasarımı gerçekleştirmeye çabalar.
Netice itibariyle İslâm sanatı, İslâm"ın ahlâkî güzellikleriyle de tam bir uyum içerisindedir. Tevazu, tabiîlik, sadelik, faydalılık, ferahlık, kullanışlılık, tasarruf ve ihsan ahlâkı, İslâm sanatının hemen her karesinde en vazgeçilmez unsurlar olmuştur. Ve Müslüman sanatkâr, sanatını icra ederken zihninde daima şu âyet-i kerime döner durur:
“De ki: (Buyrun) yapın! Amelinizi Allah da Resûlü de müminler de görecektir. Sonra görüleni ve görülmeyeni bilen Allah"a döndürüleceksiniz de O size yapmakta olduklarınızı haber verecektir.” 43
