tarafından nakledilen birçok rivayete rastlamak mümkündür. Ebû Dâvûd et-Tayâlisî (204/820) ile Ubeydullah b. Musa el-Absî’nin (214/830) müsned türü eser yazan ilk hadisçiler oldukları söylenmektedir. Ardından Ahmed b. Hanbel (241/856), İshâk b. İbrâhim el-Hanzalî (İbn Râheveyh) (238/853), Ebû Hayseme Züheyr b. Harb (234/849) ve Ebû Saîd Ubeydullah b. Ömer el-Kavârîrî (235/850) gibi musannifler gelmiştir. Onlardan sonra da sadece sahâbîler değil diğer râvilerin de isimleri esas alınmak suretiyle birçok müsned kaleme alınmıştır. Bu kitapların hiçbirinde hadisler için sahîh-sakîm/zayıf ayrımı yapılmamıştır.¹²⁰ Daha sonraları, ilk eserlerde karışık olarak derlenmiş bulunan rivayet malzemesi çeşitli şekillerde sınıflandırılmış ve düzene konulmuştur. Hicrî ikinci asrın ikinci çeyreğinden dördüncü asrın başlarına, hatta beşinci asrın ortalarına kadar süren ve tasnif dönemi olarak bilinen bu dönemde hadisleri konularına, râvilerine ve sıhhat durumlarına göre sınıflandıran yeni kitap çalışmaları yapılmıştır. Müsned türü hadis kitaplarından sonra hadisleri toplarken daha seçici olan müelliflerin eserleri ortaya çıkmıştır. Sadece sahîh hadisleri bir araya getirmeyi hedef alan bu musanniflerin ilki Buhârî (256/870), ikincisi de Müslim’dir. (261/875) Onlar râvi isimlerine göre değil, bâb/konu başlıklarına göre eserlerini tertip etmişler ve hadisleri kitaplarına yerleştirmişlerdir.

Hadisin Altın Çağı ve Sonrası

Üçüncü hicrî asır, “hadisin altın çağı” olarak kabul edilir ki bu şüphesiz doğrudur. Zira Hadis İlmi’nin erken devir eserleri bu asırda yazılmıştır. Bu asrın en geniş hadis kitaplarından olan Abdürrezzâk b. Hemmâm (211/826) ve Ebû Bekir İbn Ebû Şeybe’nin (235/849) el-Musannef ’leri ile Ahmed b. Hanbel’in (241/855) el-Müsned adlı eseri özellikle Kütüb-i Sitte’nin ana kaynağını oluşturan en önemli hadis arşivleridir. Örneğin İmam Müslim es-Sahîh ’inde İbn Ebû Şeybe’den 1540 hadis nakletmiştir.¹²¹ Aynı şekilde Abdürrezzâk, Ahmed b. Hanbel’in en önemli kaynaklarından biridir. İbn Hanbel Müsned ’ini Abdürrezzâk’ın yanından ayrıldıktan sonra 700 bin civarında hadisi gözden geçirmek suretiyle yazmaya başlamış ve onu sünnet konusunda ihtilâfa düştüklerinde Müslümanların başvuracakları “imam” (temel kaynak) olarak göstermiştir.¹²² Abdürrezzâk takriben 18.000, İbn Ebû Şeybe 39.000, İbn Hanbel ise yaklaşık 28.000 rivayet kaydetmiştir. İlk ikisi merfû , mevkûf ve maktû’ rivayetlerin en zengin kaynaklarıdır.

120 Hâkim, el-Medhal ile’l-iklîl, s. 30.

121 İbn Hacer, Tehzîbü’t-Tehzîb, III, 240.

122 Ebû Musa el-Medînî, Hasâisü’l-Müsned, s. 6-7.