bir araya getirilmiş ve Müslümanların itikad, ibadet, ahlâk ve muâmelât sahasında İslâm’ın yüksek umdelerine göre davranmalarını sağlamak hedeflenmiştir. İrşad, tebliğ ve davet mahiyetindeki bu eserlerin en önemlileri arasında İmam Buhârî’nin (256/870) el-Edebü’l-müfred ’i, Tirmizî’nin (279/892) Şemâil ’i, Ebu’l-Leys es-Semerkandî’nin (373/983) Tenbîhü’l-ğâfilîn ’i, Kudâî’nin (454/1062) Şihâbü’l-ahbâr ’ı, İbnü’l-Cevzî’nin (597/1201) Bustânü’l-vâizîn ve Saydü’l-hâtır ’ı ile Süyûtî’nin (911/1505) Tahzîrü’l-eykâz ’ı sayılabilir. Ayrıca müstakil konulu çeşitli hadis risaleleri, seçkiler, kırk hadisler, mekârim-i ahlâk kitapları bu cümledendir.
Hadis ilminde yukarıda sözü edilen iki tasnif türüne ilâveten dikkat çeken başka hadis eserleri de yazılmıştır. Bunlardan öne çıkanları şunlardır:

Tehzîbü’l-âsâr ve tafsîlü’l-meâni’s-sâbit mine’l-ahbâr

Üçüncü asrın en önemli ilmî simalarından Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr et-Taberî’nin (310/923) tamamlamaya ömrünün kâfi gelmediği Tehzîbü’l-âsâr isimli eseri, daha önce oluşturulmuş eser türlerinden herhangi birini takip etmez. Eser, isnadların karşılaştırılmasından metin ve muhtevanın mukayesesine, konu etrafında farklı kanallardan gelen hadislerin birlikte değerlendirilmesinden hadislerdeki illetlere, fıkhî neticelerden lügavî izahlara varıncaya kadar bir hadisin çok yönlü olarak değerlendirilmesine imkân tanımakta, herhangi bir konuyu hadislerle ele alma ve etraflıca çalışma kolaylığı sunmaktadır.¹⁴² Ancak eserin özgünlüğü Taberî’nin çeşitli fıkhî yaklaşımları temellendiren rivayetleri içermesinden değil, bununla birlikte aynı konudaki başka rivayetleri kendisine karşı bir muhalif üslûbuyla vermesinden ileri gelir.¹⁴³ Taberî’nin ilk başta verdiği asıl hadisten sonra aynı içerikteki ve ilişkili ilgili tüm rivayetleri sıralaması eserinin bir başka özgün yanını teşkil eder.

el-Müsned es-sahîh ale’t-tekâsîm ve’l-envâ’

Hicrî dördüncü asrın önemli hadisçilerinden İbn Hibbân el-Büstî (354/965), tasnif döneminden sonra ilk defa hadisleri değişik yönleri ile almayı ve açıklamayı esas alarak bu eseri kaleme almıştır. Tamamı günümüze ulaşmamış olan eser,¹⁴⁴ klâsik tasnif usullerinden farklı olarak emirler, nehiyler, haberler, mubahlar ve Peygamber’in fiilleri şeklinde beş bölüm (tekâsîm) halinde düzenlenmiştir. Ayrıca bunlardan her biri, yine ifade ettikleri hüküm, anlam, değer ve bağlayıcılık bakımından alt bölümlere (envâ’) ayrılmıştır. Bu taksimle İbn Hibbân, emirler için yüz on, nehiyler için yüz on, haberler için seksen, mubahlar için elli ve fiiller

142 Erul, Bünyamin, Hadislerin Anlaşılması Meselesi (İslâm Geleneğinde Hadisleri Farklı Okuma Biçimleri), Güncel Dinî Meseleler Birinci İhtisas Toplantısında sunulan tebliğ, 02-06 Ekim 2002, 2004, s. 6.

143 Koç, Mehmet Akif, Taberî Tefsiri’ni Anlamak Üzerine-1, AÜİFD, C. 51/1, s. 81.

144 M. Ali Sönmez ve Halis Aydemir’in birlikte yürüttükleri ortak proje ile İbn Hibbân’a ait el-Müsned es-sahîh ale’t-tekâsîm ve’l-envâ’ adlı eserin orijinal tertibiyle tahkiki yapılmaktadır. Dokuz farklı elyazmanın kullanıldığı bu çalışma, 8 cilt hâlinde basılmıştır (Dâru İbn-i Hazm, Beyrut, 2012).