yaparken şehit edildikleri mâlûmdur. Ancak ilk devirlerde bir yerin en yetkili mülkî amirinin görevlerinden birisinin namaz kıldırmak olduğu görülse de, yine bu dönemlerde valilerle birlikte namaz kıldıracak imamların da tayin edildiği görülmektedir.¹⁵

İmamlık, nebevî bir hizmettir. İmamlığın mukaddes bir görev olması da Peygamber Efendimizin vazifesini ve emanetini devam ettirmek ve bir nevi onu temsil etmekten kaynaklanmaktadır. Bu sebeple bütün din hizmetlerinde olduğu gibi imamlıkta da asıl olan, herhangi bir maddî menfaat ve gelir elde etmek için değil, sırf Allah rızası için bu görevi yapmaktır. Bunun en güzel misalini Hz. Peygamber (sav) ve daha sonra bu emaneti üstlenmiş olanlar bize göstermiştir. Ancak, zamanla sosyal hayatın karmaşık bir hâle gelmesi ve toplumsal iş bölümüne gerek duyulması gibi sosyolojik ve tarihî gerçekler, diğer dinî görevler yanında imamlığın da bir meslek hâline gelmesi zorunluluğunu ortaya çıkarmıştır. İslâm âlimleri de imamların namaz kıldıkları için değil, camilerle ilgili işleri yürüttükleri ve toplumun dinî hizmetlerini gördükleri için ücret aldıklarına hükmetmişlerdir. Her Müslüman, dininin adamı ve görevlisidir aslında. Ancak pratikte dinî hizmetlerin görülebilmesi için gereken bilgi, tecrübe ve imkân, herkes için mümkün olamayabilmektedir. Bu bakımdan imamlık, dinî hususlardaki rehberlik ve yardımın karşılığında kurumsallaşmıştır. Sonuçta imamlık, dini öğrenmek ve usulünce öğretmenin, toplumun dinî ihtiyaçlarını ve uygulamalarını gereğince ifa etmesine yardımcı olmanın dışında, kişiye dinî bakımdan herhangi bir ayrıcalık kazandırmamaktadır.

Hz. Peygamber, imamlık yapacak kişilerde aradığı en önemli özellikleri zaman zaman ashâbına anlatıyordu. Sıklıkla vurguladığı husus imamın, “Kur"an"ı en iyi okuyan ve bilen bir kimse” olmasıydı.¹⁶ İlk dönemlerde, Müslümanların sayısı az olduğu için namazları Kur"an"ı en çok ezberleyenler kıldırıyordu. Bu özelliğinden dolayı Ebû Huzeyfe"nin azatlı kölesi Sâlim, içlerinde Hz. Ebû Bekir, Hz. Ömer, Ebû Seleme, Zeyd ve Âmir b. Rabîa"nın da bulunduğu ilk muhacirler Kubâ"da imamlık yapmıştır.¹⁷ Ancak sonraki dönemlerde Kur"ân-ı Kerîm ezberinin yanında dinî meseleleri en iyi anlayıp değerlendirebilen, dinî hükümlerle en çok amel eden, vakar ve saygınlık bakımından toplum içinde kabul görenlerin öncelikle imam olarak seçildikleri görülmektedir. Birçok hafızın bulunduğu ortamda Peygamber Efendimizin Hz. Ebû Bekir"i imam olarak tercih etmesinin nedeni de bu olsa gerektir.¹⁸

15 “İmam”, DİA, XXII, 188.

16 M1529 Müslim, Mesâcid, 289.

حَدَّثَنَا قُتَيْبَةُ بْنُ سَعِيدٍ حَدَّثَنَا أَبُو عَوَانَةَ عَنْ قَتَادَةَ عَنْ أَبِى نَضْرَةَ عَنْ أَبِى سَعِيدٍ الْخُدْرِىِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم « إِذَا كَانُوا ثَلاَثَةً فَلْيَؤُمَّهُمْ أَحَدُهُمْ وَأَحَقُّهُمْ بِالإِمَامَةِ أَقْرَؤُهُمْ » .

17 B7175 Buhârî, Ahkâm, 25.

حَدَّثَنَا عُثْمَانُ بْنُ صَالِحٍ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ وَهْبٍ أَخْبَرَنِى ابْنُ جُرَيْجٍ أَنَّ نَافِعًا أَخْبَرَهُ أَنَّ ابْنَ عُمَرَ - رضى الله عنهما - أَخْبَرَهُ قَالَ كَانَ سَالِمٌ مَوْلَى أَبِى حُذَيْفَةَ يَؤُمُّ الْمُهَاجِرِينَ الأَوَّلِينَ وَأَصْحَابَ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم فِى مَسْجِدِ قُبَاءٍ ، فِيهِمْ أَبُو بَكْرٍ وَعُمَرُ وَأَبُو سَلَمَةَ وَزَيْدٌ وَعَامِرُ بْنُ رَبِيعَةَ .

18 İŞ2/299 İbn Battâl, Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, II, 299

هجرة ، فإن كانوا فى الهجرة سواء ، فأقدمهم إسلامًا ) ، وزاد فيه شعبة : ( ولا يؤم الرجل فى أهله ، ولا فى سلطانه ، ولا يجلس على تكرمته إلا بإذنه ) ، والتكرمة : فراشه ، قاله إسماعيل بن رجاء ، وبما رواه ابن جريج ، عن نافع ، عن ابن عمر ، قال : كان سالم مولى أبى حذيفة يؤم المهاجرين والأنصار فى مسجد قباء حين أقبلوا من مكة ؛ لأنه كان أكثرهم قرآنًا ، فيهم أبو سلمة بن عبد الأسود ، وعمر بن الخطاب . قالوا : وحديث أبى مسعود معارض لقوله ( صلى الله عليه وسلم ) : ( مروا أبا بكر يُصلى بالناس ) ؛ لأنه كان فيهم من كان أقرأ منه للقرآن . قيل : لا تعارض بينهما بحمد الله ، ويحتمل أن يكون النبى ( صلى الله عليه وسلم ) قال : ( يؤم القوم أقرؤهم ) فى أول الإسلام حين كان حفاظ القرآن قليلاً وقت قدم عمرو بن سلمة ، وهو صبى ، للصلاة فى مسجد عشيرته وفيه الشيوخ ، وكان تنكشف عورته عند السجود ، فدل أن إمامته بهم فى مثل هذه الحال كانت لعدم من يقرأ من قومه ، ولهذا المعنى كان يؤم سالم المهاجرين والأنصار فى مسجد قباء ، حين أقبلوا من مكة مهاجرين ، لعدم الحُفَّاظ حينئذ . فأما وقت قوله ( صلى الله عليه وسلم ) : ( مروا أبا بكر يصلى بالناس ) فقد كان تقرر الإسلام وكثر حفاظ القرآن وتفقهوا فيه ، فلم يكن الصديق ، رضى الله عنه ، على جلالته وثاقب فهمه ، وتقدمه فى كل خير ، يتأخر عن مساواة القُرَّاء ، بل فضلهم بعلمه ، وتقدمهم فى أمره ، ألا ترى قول أبى سعيد : وكان أبو بكر أعلمنا . وقال الطبرى : لما استخلف النبى ( صلى الله عليه وسلم ) الصديق ، رضى الله عنه ، على الصلاة بعد إعلامه لأمته أن أحقهم بالإمامة أقرؤهم لكتاب الله صح أنه İR4/120 İbn Receb, Fethu’l-bârî, IV, 120. وفي الباب أحاديث أخر . وقد تأول الشَّافِعِيّ وغيره هذه الأحاديث عَلَى أن النَّبِيّ ( إنما خاطب أصحابه ، وكان أكثرهم قرآناً أكثرهم فقهاً ؛ فإن قراءتهم كَانَتْ علماً وعملاً بخلاف من بعدهم . وأجيب عَن هَذَا بوجهين : أحدهما : أن هَذَا خطاب عام للأمة كلهم ، فلا يختص بالصحابة . والثاني : أَنَّهُ فرق بَيْن الأقرإ والأعلم بالسنة ، وقدم الأقرإ عَلِيهِ . وأجاب الإمام أحمد عَن تقديم النَّبِيّ ( أَبَا بَكْر عَلَى أَبِي بْن كعب وغيره ، بأنه أراد بذلك التنبيه عَلَى خلافته ، فلهذا المعنى قدمه فِي الصلاة عَلَى النَّاس كلهم . وقد منع بعضهم أن يكون أَبِي بْن كعب أقرأ من أَبِي بَكْر ، لأن المراد بالأقرإ فِي الإمامة الأكثر قرآناً . وَقَالَ : كَانَ أبو بَكْر يقرأ القران كله ، فلا مزية لأبي بْن كعب عَلِيهِ فِي ذَلِكَ ، وامتاز أبو بَكْر بالعلم والفضل . وهذه المسألة لأصحابنا فيها وجهان : إذا اجتمع قارئان ، أحدهما أكثر قرآناً ، والآخر أجود قراءةً ، فهل يقدم الأكثر قرآناً عَلَى الأجود قراءة ، أم بالعكس ؟ وأكثر الأحاديث تدل ى اعتبار كثرة القرآن . وإن اجتمع فقيهان قارئان ، أحدهما أفقه ، والآخر أجود قراءة ، ففي أيهما يقدم وجهان - أَيْضاً . وقيل : إن المنصوص عَن أحمد ، أَنَّهُ يقدم الأقرأ .