karar veren hâkimin, bulunduğu makamın hakkını vermiş olacağını haber vermiş,15 “Allah, haksızlık etmediği sürece hâkimle beraberdir. Haksızlık yaparsa Allah ondan uzaklaşır, şeytan onunla beraber olur.” 16 buyurarak da hâkimin adaletten ayrılmaması gerektiğini vurgulamıştır.
Hâkimler, öncelikle delilleri titizlikle inceleyip araştırır, şahitleri dikkatle dinlerler. Daha sonra en doğru kararı verebilmek için yürüttükleri muhakeme sonucunda ictihad ederler. Yeterli çabayı gösterdikten sonra verilen hükmün isabetli yahut hatalı olması da imkân dâhilindedir. Hâkimler, ictihadları sonucunda doğru karar vermek için gereken özeni gösterirler ve isabetli karar verirlerse amaca ulaşmışlar demektir. Ama gereken özeni göstermelerine rağmen isabetsiz karar verirlerse bundan da sorumlu olmazlar. Hz. Peygamber bu konuda şöyle buyurmaktadır: “Hâkim hüküm vereceği zaman ictihad eder (olanca imkân ve gücü ile hakkı arar) sonra isabetli hüküm verirse, kendisine iki sevap vardır. Ama hüküm verirken ictihad eder sonra yanılırsa ona bir sevap vardır.” 17
Resûlullah"ın ihtilâfların çözümünde belirlediği bir başka ilke ise hukuka uygunluktur. Peygamber Efendimiz, hüküm verirken öncelikle Kur"an"ın yönlendirmelerine riayet etmiştir. Nitekim Yüce Rabbimizin, “(Ey Muhammed!) Biz sana Kitab"ı (Kur"an"ı) hak olarak indirdik ki insanlar arasında Allah"ın sana öğrettikleri ile hüküm veresin. Sakın hainlerin savunucusu olma.” 18 emri, Efendimizin ihtilâfların çözümünde Kur"an"a göre hareket etmesini gerektirmektedir. Efendimiz, Kur"an"da yer almayan konularda ise kendi ictihadı ile hüküm vermiştir.19 Onun verdiği tüm hükümler müminler için bağlayıcıdır. Nitekim Rabbimiz, “Hayır, Rabbine and olsun ki aralarında çıkan anlaşmazlık hususunda seni hakem kılıp sonra da verdiğin hükümden içlerinde hiçbir sıkıntı duymaksızın (onu) tam mânâsıyla kabullenmedikçe iman etmiş olmazlar.” 20 ve “Allah ve Resûlü bir iş hakkında hüküm verdikleri zaman, hiçbir mümin erkek ve hiçbir mümin kadın için kendi işleri konusunda tercih kullanma hakları yoktur. Kim Allah"a ve Resûlü"ne karşı gelirse, şüphesiz ki o apaçık bir şekilde sapmıştır.” 21 âyetleri ile müminlerin, Kur"an"ın ve Peygamber Efendimizin hükümlerine itaat etmelerini emretmektedir.
Şu hâlde varılacak yargıların Kur"an"a ve Resûlullah"ın sünnetine uygun olması esastır. Ancak konuyla ilgili Kitap ve sünnette bir norm bulunamadığı takdirde hâkimlere kendi ictihadlarıyla karar verme yetkisi de verilmiştir. Nitekim “Muâz Hadisi” diye bilinen hadiste Hz. Peygamber meşhur sahâbî Muâz b. Cebel"i Yemen"e muallim ve kadı olarak
